Bir Rus Besteci: Modest Mussorgski

Modest Mussorgski, Rus opera kültüründe ayrı bir yere sahiptir. 21 Mart 1839 doğumlu besteci, müziğe annesi Piyanist Yuliya vesilesiyle sempati duydu. Babası Pyotor, oğlunun asker olmasını istedi ve 1849’da St. Petersburg’da askerî liseye yazdırdı. Mussorgski 1856’da Preobrajenski Muhafız Alayı’na katıldı, bu askerî birlik ordunun içerisinde ayrı bir yere sahipti. Muhafız alayının içerisinde müzikle alâkalanan subaylarla samimiyet yakalayan Mussorgski, Subay Aleksandr Borodin ile tanıştı. Mussorgski, Borodin ve Alexander Dargomyzhsk bir evde toplanarak, klasik müzik üzerine toplantılar yaptılar. Mussorgski aniden ordudan ayrıldı, sadece müzik yapmak istedi, böylelikle tüm gelir kaynağından da vazgeçmiş oldu, buhranlı merhalelerden geçti. M. A. Balakirev, A. P. Borodin, Cêsar Cui, Modest Mussorgski ve Rimski Korsakov birbirine kenetlenmesini bildiler. Tarih onları “Rus Beşlisi” olarak hatırlıyor. 1861’de Rusya’da toprak sahiplerinin gelirlerini kısıtlayan bir yasa çıkarıldı ve Mussurgski’nin ailesi de bu hâdiseden nasibini aldı; bestekâr hep fakirliğin eşiğinde bir hayat sürdü.

Hulki Saner’in aşağıdaki meşhur şarkısını herkes bilir:

“Dünyada dert çok ömür kısa
Hayatta zevk yok aşk olmasa
Param yok pulum yok
Malım mülküm olmasın ziyanı yok
Aşk dolu şu kalbim
İşte budur benim servetim
Kesem boş hayat hoş
Aşktan başka bu dünyada her şey boş
Kısmetim bu benim
Sevgim var ya ben de zenginim”

Saner, bu bestedeki “aşk” kelimeleri yerine “müzik” kelimelerini tercih etmiş olsaydı, bilmeden Mussorgski’nin siyah-beyaz bir portresini resmetmiş olacaktı.

Mussorgski, Gogol’ün “Bir Evlenme” isimli kitabı üzerine birkaç beste deneme teşebbüsünde bulundu. Ruslar, geçim derdindeki Mussorgksi’nin gelecek vaat ettiğini anlamışlardı. Ancak bestekâr en meşhur bestesi Boris Godunov’u, Aleksandr Puşkin’in aynı isimli eserinin tesirindeyken icra etti. Ne demişti Gogol; “Puşkin olağanüstü bir olaydır; belki de Rus bilincine özgü, eşi görülmedik bir olaydır!” ve Dostoyevski: “Puşkin’in gelişi önümüzdeki karanlık yola yeni bir ışık saçtı, bize yardımcı oldu. Bu anlamda Puşkin bize gelecekten haber getirendir!”

Mussorgski, Puşkin’in eseri “Godunov” ile pişti ve bu eserinden sonra, ressam arkadaşı Viktor Gartman hayatını kaybetti, arkadaşına atıfla piyano ağırlıklı olan “Bir Sergiden Tablolar”ı besteledi. Ardından Rusya’da turneler verdi, St. Petersburg’a döndüğünde küçük bir müzik okulunda ders vermeye başladı. Hiçbir bestesi Boris Godunov’un üzerine çıkamadı. Dostoyevski’nin Suç ve Cezası, Dickens’ın İki Şehrin Hikâyesi yazarlar için ne kadar kıymetliyse, Mussorgski’nin Boris Godunov’u da kendisi için o kadar kıymetlidir.

Eserinin hikâyesinden bahsedecek olursak: Korkunç İvan’ın ilk eşinden iki oğlu olmuştu, büyük oğlunu öldürdü. Bu onun “Korkunç” lakabıyla hatırlanmasının sebeplerinden bir tanesidir. Boris Godunov devlet idaresinde yükselmesini bildi, İvan’ın oğlu Fyodor’un koruyuculuğunu üstlendi. Kısa süre sonra Godunov’un kız kardeşi, Fyodor’la evlendi. İvan’dan sonra Fyodor tahta çıktı; 7 yıllık çarlıktan sonra 1598’de varis bırakmadan öldü. Godunov’un kız kardeşi saltanat sürmeyi reddedince, Godunov tahta çıktı! Korkunç İvan’ın yedinci karısından doğan bir diğer oğlu Dimitri esrarengiz bir şekilde ölmüştür! Bazı Ruslar, “nasıl olsa bir oğluna kıymıştı, diğer oğluna niçin kıymasın” diyerek Dimitri’nin öldürülmesinde İvan’ı suçlu buldular. Godunov tahta çıkınca kaotik bir ortam oluşuverdi. Akabinde “ben Dimitri’yim” diyen bir adam peyda oldu, kısa sürede kendine taraftar topladı. Godunov 1605’te ölünce, Dimitri olduğunu iddia eden adam bir yıl Rus hükümdarı oldu.