2023 yılında OPEC’in dördüncü en büyük ham petrol üreticisi ve dünyanın üçüncü en büyük kuru doğal gaz üreticisi olan İran, OPEC+ anlaşması kapsamında üretim kesintilerinden muaf tutuldu. Ancak ülke, mevcut rezervlerini daha etkin kullanmak ve enerji sektöründe yatırımları artırmak için yeni stratejiler geliştiriyor.
Petrol rezervleri ve üretim kapasitesi
- Kanıtlanmış Petrol Rezervleri: İran, 2023 yılı itibarıyla 157 milyar varil kanıtlanmış petrol rezervine sahip. Bu, dünyanın toplam petrol rezervlerinin yaklaşık %12’sini ve Orta Doğu’daki toplam rezervlerin %24’ünü oluşturuyor.
- Günlük Petrol Üretim Kapasitesi: İran’ın toplam petrol üretimi, 2023 yılı itibarıyla 4 milyon varil/gün seviyesine ulaştı. Bunun yaklaşık 2,9 milyon varil/gün’ü ham petrol üretiminden, geri kalan kısmı ise kondensat ve hidrokarbon gaz sıvılarından oluşuyor.
- 2020-2023 Üretim Artışı: İran, 2020’de günde yaklaşık 3 milyon varil olan ham petrol üretimini 2023 yılına kadar yaklaşık 1 milyon varil artırarak 4 milyon varil/gün seviyesine çıkardı. Bu artışın büyük bir kısmı, Çin’e yapılan ihracatın yükselmesiyle sağlandı.
- Yaptırımların Kalkması Halinde Üretim Potansiyeli: Tüm yaptırımların kaldırılması durumunda, İran’ın ham petrol üretim kapasitesi 3,8 milyon varil/gün seviyesine ulaşabilir.
Doğal gaz rezervleri ve üretimi
- Kanıtlanmış Doğal Gaz Rezervleri: İran, Aralık 2023 itibarıyla 1.200 trilyon fit küp (Tcf) kanıtlanmış doğal gaz rezervine sahip. Bu, İran’ı dünya genelinde Rusya’dan sonra ikinci sıraya yerleştiriyor ve OPEC rezervlerinin %45’ini oluşturuyor.
- Kuru Doğal Gaz Üretimi: 2023 yılında İran’ın kuru doğal gaz üretimi 9,4 trilyon fit küpe (Tcf) ulaştı. Bu, 2013 yılındaki üretime kıyasla %64 oranında bir artış anlamına geliyor.
- 2022 Doğal Gaz Üretim Sıralaması: İran, 2022 yılında dünyanın en büyük üçüncü kuru doğal gaz üreticisi oldu ve üretimde ABD ve Rusya’nın ardından yer aldı.
- Doğal Gaz Tüketimi: İran, 2022 yılında yaklaşık 8,9 trilyon fit küp doğal gaz tüketerek, ABD, Rusya ve Çin’den sonra dünyanın en büyük dördüncü doğal gaz tüketicisi oldu. Ülkenin toplam doğal gaz tüketiminin %33’ü konut ve ticari sektörler tarafından, %27’si sanayi sektörü tarafından ve %28’i ise elektrik üretimi sektöründe kullanıldı.
İran’ın ham petrol ve kondensat ihracatı
- 2020-2023 İhracat Artışı: ABD’nin Kasım 2018’de yaptırımları yeniden uygulamaya koyması ve COVID-19 pandemisinin talebi düşürmesi nedeniyle, İran’ın 2020 yılındaki ham petrol ihracatı 0,4 milyon varil/gün seviyesine kadar geriledi. Ancak 2023 yılına kadar ihracat yaklaşık 1,4 milyon varil/gün seviyesine yükseldi.
- Çin’e İhracat: 2023 yılında İran’ın ham petrol ve kondensat ihracatının yaklaşık %90’ı Çin’e yapıldı. 2017’de bu oran yalnızca %25 seviyesindeydi. Çin’in Shandong eyaletinde bulunan bağımsız rafineriler, İran’ın petrol ihracatının büyük bir kısmını satın aldı.
- Venezuela ile Takas Anlaşması: 2021 yılında İran, Venezuela ile bir takas anlaşması çerçevesinde kondensat ihracatına başladı. Anlaşma kapsamında İran, Venezuela’nın ağır petrolünü seyreltici olarak kullanmak için kondensat sağlarken, Venezuela ağır Orinoco ham petrolünü ödeme olarak İran’a geri gönderiyor. Bu takas, İran’ın petrol ihracatını artırmasına olanak sağladı.
İran’ın elektrik üretimi ve tüketimi
- Elektrik Üretimi: İran, 2022 yılında toplam 361 teravat-saat (TWh) net elektrik üretimi gerçekleştirdi. Bunun %85’i doğal gaz, %8’i petrol ve %7’si hidroelektrik, nükleer ve yenilenebilir enerji kaynaklarından elde edildi.
- Yıllık Elektrik Tüketim Talebi: Yasadışı kripto para madenciliği, sübvanse edilen elektrik fiyatları ve enerji sektöründeki yüksek elektrik talebi nedeniyle İran’ın elektrik talebi yıllık olarak istikrarlı bir şekilde arttı. 2023 yılında yaz aylarında elektrik arzı, kurulu kapasitenin %78’ine kadar düştü ve ülkede enerji kesintileri yaşandı.
- Enerji Arz Açığı: 2023 yılında yaz aylarında İran’ın elektrik talebi arzı 12 gigawatt (GW) aşarak, mevcut kapasitenin yetersiz kalmasına yol açtı. Elektrik üretiminde yaşanan yetersizlik, özellikle konut ve sanayi sektörlerinde geniş çaplı elektrik kesintilerine neden oldu.
Yatırım ve geliştirme projeleri
- Yerli Şirketlerle Anlaşmalar: 2019-2022 yılları arasında İran, güneybatı bölgesindeki sahalardan yaklaşık 550.000 varil/gün ek üretim kapasitesi sağlamak için yerli şirketlerle anlaşmalar imzaladı. Ancak bu projeler sınırlı ilerleme kaydetti ve yabancı yatırım eksikliği nedeniyle birçok proje yavaşladı.
- Güney Pars Sahası Geliştirme Projesi: Güney Pars sahasındaki doğal gaz üretim kapasitesini artırmak için İran, sahaya sıkıştırma istasyonları inşa etmeyi ve toplamda 20 milyar dolarlık yatırım yapmayı planlıyor. Yeterli yatırım yapılmaması durumunda, bu sahadaki doğal gaz üretimi 2030 yılına kadar yıllık yaklaşık 350 milyar fit küp (Bcf/y) seviyesine düşebilir.
Kaynak: EİA
